Advies m.b.t. herziening Uitwijklijst

Het Rbtv

Art. 3 van de Wet BTV legt vast dat de eisen voor inschrijving in het Rbtv worden gesteld bij of krachtens Algemene Maatregel van Bestuur (hierna: de AMvB). Het gaat onder meer om taalvaardigheid in bron- en doeltaal.

Die AMvB is het Besluit van 11 december 2008 (Besluit BTV). In art. 8 worden de eisen genoemd: baccalaureus/bachelor of master als tolk/vertaler. De wettelijke competentie kan ingevolge art. 8 lid 2 ook anders worden aangetoond, de minister kan daartoe deskundigen aanwijzen. Dat is uitgewerkt in het Besluit inschrijving RBTV en het taaltoetskader. Nog steeds gaat het dan om het aantonen van de wettelijke competenties die inschrijving in het Rbtv mogelijk maken.

De Uitwijklijst

Art. 2 lid 3 van de Wet BTV geeft aan dat de minister een lijst kan bijhouden met gegevens van tolken/vertalers die wegens het ontbreken van opleidingen of deskundigen die de kennis kunnen toetsen, niet kunnen aantonen te beschikken over de vereiste competenties taalvaardigheid in de bron- of de doeltaal.

De minister kan een instelling aanwijzen die deze lijst bijhoudt. Dat werd ingevolge de Regeling van de Staatssecretaris van Justitie d.d. 9 december 2008 de Raad voor Rechtsbijstand. In een aanvullende Regeling d.d. 13 januari 2011 gaf de Staatssecretaris aan dat onder bijhouden van de lijst ook het vaststellen van beleidsregels met betrekking daartoe valt. In de toelichting werd het Besluit Uitwijklijst met name genoemd.

Het huidige (op 1 juli 2013 herziene) besluit Uitwijklijst meldt in art. 1 dat onder Uitwijklijst wordt verstaan: een lijst van tolken/vertalers, zoals bedoeld in art. 2, derde lid, van de Wbtv. Vervolgens herhaalt het besluit in art. 6 wat de Wet zegt over deze lijst: een tolk/vertaler kan op de Uitwijklijst worden geplaatst als hij wegens het ontbreken van opleidingen en het ontbreken van onafhankelijke deskundigen die de kennis kunnen toetsen, niet kan aantonen te beschikken over de vereiste competenties taalvaardigheid in de bron – of doeltaal. In art.1.g wordt hbo-niveau genoemd. De Uitwijklijst kan immers niet gaan buiten de voorwaarden van art. 2.3 van de Wet en de daarop gebaseerde AMvB.

Bevoegdheid minister en Raad

De Wet geeft aan dat de Uitwijklijst er is voor tolken/vertalers in een taal waar geen opleiding of toetsingsmogelijkheid voor is. De minister, voor deze de Raad, houdt die lijst bij. Onder beleid ten aanzien van het bijhouden van die lijst (gemandateerd aan de Raad) is op zich niet inbegrepen: het loslaten van de wettelijke voorwaarden voor die lijst. Niettemin is in de eerste Uitwijklijst het uitgangspunt losgelaten dat het moet gaan om tolken/vertalers in een taal waar geen opleiding of toets op Rbtv-niveau voor was. De Raad van State heeft daar toen geen punt van gemaakt. Ingevolge de overgangsregeling staan daardoor ook nog tolken/vertalers in toetsbare talen in de huidige uitwijklijst (tot 1 juli 2016).

De voorgestelde nieuwe Uitwijklijst

Bureau Wbtv heeft in een voorlopig concept nieuwe Uitwijklijst het uitgangspunt van art. 2.3 van de Wet (geen opleiding of toetsingsmogelijkheid ten aanzien van de voor het Rbtv vereiste competenties) ook formeel losgelaten; zulks met een beroep op de tolerantie die de Raad van State ten aanzien van de eerste Uitwijklijst toonde op dit punt. Daarmee acht dat concept de weg vrij om een nieuw model met lagere competenties ook in toetsbare talen op te zetten.

De taak van het Kwaliteitsinstituut

Ingevolge het Instellingsbesluit Kwaliteitsinstituut van de Raad d.d. 1 januari 2014, is de taak van het Kwaliteitsinstituut (hierna: het KI): het adviseert de Minister en/of de Raad gevraagd en ongevraagd over beleid en activiteiten die bijdragen aan het realiseren van de doelstellingen van de Wet BTV. Het voorgestelde besluit van de Raad is uitvoering van de Wet zoals die in de praktijk is uitgelegd. Het verdient aanbeveling in de Toelichting op het Besluit Uitwijklijst hier aandacht aan te besteden.

Het hoofd van Bureau Wbtv heeft het KI gevraagd om het voorlopig concept van de nieuwe Uitwijklijst te bespreken. Dat heeft geleid tot een notitie van een werkgroep binnen het KI, die werd besproken in de vergadering van het KI van 10 mei 2016. Bij die gelegenheid werd namens het hoofd van Bureau Wbtv gevraagd om een formeel advies van het KI. Het in die vergadering besprokene heeft geleid tot het thans voorliggende advies.

De nieuwe Uitwijklijst

Het KI begrijpt de maatschappelijke wens om snel grip te krijgen op het niet-geregistreerde tolkenveld, nu door de grote toevloed van asielzoekers spanning ontstaat tussen vraag en aanbod van tolkdiensten. Immers, als de realiteit is dat niet-Rbtv tolken worden ingezet in deze maatschappelijke noodsituatie, dan kunnen deze tolken maar beter ondergebracht worden in een kwaliteitssysteem met enige garanties voor hun capaciteit en integriteit. Ook de behoefte om in deze situatie het arsenaal tolken in toetsbare talen uit te breiden, is begrijpelijk. Gelet op de hierboven beschreven gegroeide praktijk zal het Instituut geen juridisch achterhoedegevecht voeren om art. 2 lid 3 van de Wet weer strikt te gaan toepassen (de Uitwijklijst alleen voor tolken/vertalers in talen waar geen opleiding of toets op Rbtv-niveau voor bestaat). Het komt het KI echter onwenselijk voor om, als er geen structurele situatie is van vraag die het aanbod aan Rbtv-tolken overstijgt, dergelijke tolken in toetsbare talen met een lager opleidingsniveau middels de Uitwijklijst inzetbaar te maken. Weliswaar is er dan een afnameplicht ten aanzien van tolken die in het Rbtv staan, maar de signalen vanuit het werkveld dat die plicht niet altijd wordt nagekomen zijn te frequent om te negeren (zie ook het meerjarenbeleidsplan 2012 – 2015 van Bureau Wbtv). Daar komt bij dat de stimulans voor tolken op de Uitwijklijst om zich verder te scholen richting Rbtv-niveau, afneemt, als zij - al dan niet op reguliere wijze – via de Uitwijklijst toch wel ingezet worden.

Het KI adviseert dan ook om de Uitwijklijst tevens open te stellen voor tolken/vertalers in talen waar wel een opleiding en toets op Rbtv-niveau voor bestaat, maar dan in een deel van de Uitwijklijst dat slechts toegankelijk is in noodsituaties dat de vraag naar die taal het aanbod structureel overschrijdt. Die situatie wordt door Bureau Wbtv bepaald, met een aangegeven termijn, en per geval op de site (nieuwsbrief) gepubliceerd.

De plaatsing op dit deel van de Uitwijklijst dient in tijd beperkt te worden tot twee jaar. In die periode moet de tolk/vertaler zich verder opwerken tot Rbtv-niveau.

Samenvattend:

1. De Uitwijklijst is in principe alleen bedoeld voor niet-toetsbare talen.
2. Alleen als de vraag naar tolken/vertalers het aanbod ervan in het Rbtv structureel overstijgt, kunnen ook tolken/vertalers met toetsbare talen voor de duur van de noodsituatie op de Uitwijklijst geplaatst worden die niet kunnen aantonen te beschikken over het voor het Rbtv vereiste hbo-niveau aan taalvaardigheid. Plaatsing van tolken/vertalers met toetsbare talen is pas mogelijk nadat Bureau Wbtv heeft vastgesteld en gepubliceerd dat er sprake is van een noodsituatie.
3. Bureau Wbtv bepaalt of en wanneer er een noodsituatie is. In alle gevallen is een noodsituatie slechts tijdelijk.
4. Tolken/vertalers die via de noodsituatie op de Uitwijklijst worden geplaatst dienen binnen twee jaar het vereiste hbo-niveau te behalen, waardoor zij in het Rbtv kunnen worden ingeschreven. Als zij niet aan deze voorwaarden voldoen, kunnen zij onder geen beding opnieuw via de noodsituatie worden ingeschreven op de Uitwijklijst. Mocht de betreffende taal niet-toetsbaar worden, dan is plaatsing op de reguliere Uitwijklijst mogelijk. In alle andere gevallen kunnen zij alleen nog in aanmerking komen voor inschrijving in het Rbtv als zij voldoen aan deze voorwaarden.
5. Er dient regelgeving te worden geformuleerd, dan wel contractueel met afnemers/bemiddelaars te worden vastgelegd, dat de afnemers volgens de afnameplicht eerst een tolk/vertaler uit het Rbtv dienen in te zetten en indien deze niet voorhanden is een tolk/vertaler van de Uitwijklijst vanuit het vervolgniveau Uitwijklijst. En in derde instantie mag pas een tolk/vertaler uit het basisniveau worden ingezet, indien bovenstaande niveaus niet voorhanden zijn.

Twee niveaus voor tolken/vertalers op de Uitwijklijst

Hieronder zijn alleen de artikelen genoemd die, volgens het KI, in het huidige beleid aangepast dienen te worden.

De Uitwijklijst kent voor niet-toetsbare talen twee niveaus: een “basisniveau” op havo- /mbo-/vwo-niveau en een “vervolgniveau” op hbo-niveau.

Artikel 6

Een tolk/vertaler kan onder de voorwaarden hieronder op de Uitwijklijst worden geplaatst als hij, door het ontbreken van opleidingen of deskundigen die de kennis kunnen toetsen, niet kan aantonen te beschikken over de voor inschrijving in het Rbtv vereiste competenties taalvaardigheid in de bron- en/of doeltaal en kennis van de cultuur van het land of gebied van de bron- en/of doeltaal.

Deze eisen gelden eveneens voor een tolk/vertaler in een wel toetsbare taal, die op grond van de nader te omschrijven uitzonderingssituatie (noodsituatie) op de Uitwijklijst wordt geplaatst.

Plaatsing in het basisniveau Uitwijklijst

Een tolk wordt op de Uitwijklijst geplaatst in het basisniveau Uitwijklijst als hij aantoont te beschikken over:

1. integriteit;
2. taalvaardigheid van het Nederlands als bron- of doeltaal op ten minste havo- /mbo/-vwo-niveau;
3. taalvaardigheid van de vreemde taal op ten minste havo-/mbo-/vwo-niveau;
4. kennis van de cultuur van het land of gebied van één van beide talen (bron- of doeltaal).
5. ten minste 420 uur afgeronde scholing, dan wel kan aantonen aan een scholing te zijn begonnen en hiervan al 210 uur heeft gevolgd, waarbij de volgende aspecten aantoonbaar zijn getoetst: tolkvaardigheid en -attitude op ten minste de onderdelen geheugentechniek, tekstanalyse, parafraseren, notatietechnieken, tolkhouding en tolkethiek.
6. ten minste 250 uur werkervaring als beroepstolk in de betreffende talencombinatie opgedaan in de drie jaar direct voorafgaand aan het verzoek tot plaatsing op de Uitwijklijst.
7. ten minste vijf positieve beoordelingen kan overleggen van professionele tolkdiensten, ingevuld door verschillende afnemers, door middel van het daarvoor bestemde formulier.

Een vertaler wordt op de Uitwijklijst in het basisniveau Uitwijklijst geplaatst als hij aantoont te beschikken over:

1. integriteit;
2. taalvaardigheid van het Nederlands als bron- of doeltaal op ten minste havo- /mbo-/vwo-niveau;
3. taalvaardigheid van de vreemde taal op ten minste havo-/mbo-/vwo-niveau;
4. kennis van de cultuur van het land of gebied van één van beide talen (bron- of doeltaal).
5. ten minste 420 uur afgeronde scholing, dan wel kan aantonen aan een scholing te zijn begonnen en hiervan al 210 uur heeft gevolgd, waarbij de volgende aspecten aantoonbaar zijn getoetst: vertaalvaardigheid en -attitude op ten minste de onderdelen tekst en tekstbegrip, tekst en cultuur, technische aspecten van het vertalen en vertaalhouding.
6. ten minste 62.500 woorden vertaald als beroepsvertaler in de betreffende vertaalrichting opgedaan in de drie jaar direct voorafgaand aan het verzoek tot plaatsing op de Uitwijklijst.
7. ten minste vijf positieve beoordelingen kan overleggen van professionele vertaalopdrachten, ingevuld door verschillende afnemers, door middel van het daarvoor bestemde formulier.

Plaatsing in het vervolgniveau Uitwijklijst

Een tolk wordt op de Uitwijklijst geplaatst in het vervolgniveau Uitwijklijst als hij aantoont te beschikken over:

1. integriteit;
2. taalvaardigheid van het Nederlands als bron- of doeltaal op ten minste hbo-niveau;
3. taalvaardigheid van de vreemde taal op ten minste hbo-niveau;
4. kennis van de cultuur van het land of gebied van één van beide talen (bron- of doeltaal).
5. ten minste 420 uur scholing waarbij de volgende aspecten aantoonbaar zijn getoetst: tolkvaardigheid en -attitude op ten minste de onderdelen geheugentechniek, tekstanalyse, parafraseren, notatietechnieken, tolkhouding en tolkethiek.
6. ten minste 500 uur werkervaring als beroepstolk in de betreffende talencombinatie.
7. ten minste tien positieve beoordelingen kan overleggen van professionele tolkdiensten, ingevuld door verschillende afnemers, door middel van het daarvoor bestemde formulier.

Een vertaler wordt op de Uitwijklijst in het vervolgniveau Uitwijklijst geplaatst als hij aantoont te beschikken over:

1. integriteit;
2. taalvaardigheid van het Nederlands als bron- of doeltaal op ten minste hbo-niveau;
3. taalvaardigheid van de vreemde taal op ten minste hbo-niveau;
4. kennis van de cultuur van het land of gebied van één van beide talen (bron- of doeltaal).
5. ten minste 420 uur scholing, waarbij de volgende aspecten aantoonbaar zijn getoetst: vertaalvaardigheid en -attitude op ten minste de onderdelen tekst en tekstbegrip, tekst en cultuur, technische aspecten van het vertalen en vertaalhouding.
6. ten minste 125.000 woorden vertaald als beroepsvertaler in de betreffende vertaalrichting.
7. ten minste tien positieve beoordelingen kan overleggen van professionele vertaalopdrachten, ingevuld door verschillende afnemers, door middel van het daarvoor bestemde formulier.

Instroom kan geschieden in het basisniveau Uitwijklijst of rechtstreeks in het vervolgniveau Uitwijklijst afhankelijk van wat de verzoeker kan aantonen.

Duur van de plaatsing

Artikel 9

9.1 De plaatsing op de Uitwijklijst geschiedt voor een periode van vijf jaar bij plaatsing in het basisniveau Uitwijklijst en eindigt van rechtswege. Deze periode van vijf jaar wordt als volgt ingedeeld: drie jaar in het basisniveau Uitwijklijst en twee jaar in het vervolgniveau Uitwijklijst. De tolk/vertaler mag de verschillende niveaus ook sneller doorlopen.

9.2 Heeft de tolk/vertaler zich direct ingeschreven voor het vervolgniveau Uitwijklijst, dan is de maximale periode van inschrijving op de Uitwijklijst drie jaar.

9.3 De plaatsing op de Uitwijklijst kan eerder eindigen als er tijdens deze periode voor de tolk/vertaler alsnog een opleiding en/of toets in de betrokken talencombinatie c.q. vertaalrichting beschikbaar komt. De tolk/vertaler dient dan binnen één jaar na bekendmaking de toets te laten afnemen. Bij goed gevolg kan de tolk/vertaler dan in het Rbtv worden ingeschreven. De opleiding en/of toetsing dienen te voldoen aan de reeds gestelde eisen ten aanzien van toelating tot het Rbtv. De plaatsing op de Uitwijklijst eindigt als de tolk/vertaler voornoemde opleiding en/of toetsing niet binnen de daarvoor gestelde termijn van één jaar volgt of met een onvoldoende afsluit. Hij mag de toets twee maal herkansen, binnen de termijn van 1,5 jaar.

9.4 De plaatsing in het basisniveau Uitwijklijst dan wel het vervolgniveau Uitwijklijst wordt beëindigd als de tolk/vertaler niet voldoet aan de vereisten die gesteld worden aan het ingeschreven blijven, zoals permanente educatie of andere daaraan te stellen voorwaarden. Dit betekent automatisch verwijdering uit de Uitwijklijst. De tolk/vertaler mag zich alsnog opnieuw inschrijven voor hetzelfde niveau van de Uitwijklijst als bij eerdere inschrijving mits is voldaan aan de verlengingsvoorwaarden en de inschrijfvoorwaarden voor het betreffende niveau van de Uitwijklijst.

De voorwaarden voor verlenging van plaatsing op de Uitwijklijst

Artikel 14

Een tolk/vertaler kan op aanvraag in hetzelfde niveau op de Uitwijklijst als bij eerdere inschrijving worden geplaatst indien:

1. hij aan het einde van de voor het betreffende niveau geldende totale reguliere periode van plaatsing wegens het nog steeds ontbreken van opleidingen en het ontbreken van onafhankelijke toetsing, niet kan aantonen te beschikken over de voor opname in het Rbtv vereiste competenties taalvaardigheid in de betrokken talencombinatie c.q. vertaalrichting en kennis van de cultuur van het land of gebied van de betrokken talencombinatie c.q. vertaalrichting;
2. gedurende zijn plaatsing geen opleidingen of toetsen zijn aangeboden, waarmee inschrijving in het Rbtv mogelijk was;
3. hij aan de voorwaarden genoemd in artikel 6 voldoet, dan wel de voorwaarden zoals die gelden ten tijde van het indienen van het verzoek tot verlenging;
4. hij binnen de verplichte nascholingspunten een aantal te specificeren trainingen inclusief toetsing heeft gevolgd om te kunnen opklimmen tot een hoger niveau. Dit dient te gebeuren binnen een daarvoor gestelde periode (zie artikel 9). Hij mag de verschillende niveaus ook sneller doorlopen.
5. hij aan het einde van de voor het betreffende niveau geldende totale reguliere plaatsingsperiode ten minste tien professionele opdrachten als tolk of vertaler in de betrokken talencombinatie of vertaalrichting heeft verricht; en hij gedurende zijn plaatsing op de Uitwijklijst aan zijn bijscholingsverplichting, zoals bedoeld in het Besluit PE, heeft voldaan.
6. hij aan het einde van de voor het betreffende niveau geldende totale reguliere plaatsingsperiode ten minste het daarvoor vereiste aantal positieve beoordelingen kan overleggen van professionele tolkdiensten/vertaalopdrachten, ingevuld door verschillende afnemers, door middel van het daarvoor bestemde format.

Tolken/vertalers op de Uitwijklijst in noodsituatie (uitzondering)

Artikel 6

Bij hoge uitzondering mag onder de volgende voorwaarden een tolk/vertaler op de Uitwijklijst worden geplaatst met een toetsbare talencombinatie, waarvoor ook plaatsing binnen het Rbtv mogelijk is.

1. Dit mag alleen in noodsituaties als de vraag naar tolken/vertalers het aanbod ervan in het Rbtv structureel overstijgt. Alleen Bureau Wbtv bepaalt wanneer er sprake is van een noodsituatie en voor welke talencombinatie of vertaalrichting dit geldt. Bureau Wbtv zal dit naar alle betrokken partijen, tolken, vertalers en afnemers communiceren.
2. De tolken/vertalers die in deze noodsituatie op de Uitwijklijst worden geplaatst dienen te voldoen aan de voorwaarden van het basisniveau Uitwijklijst.
3. Er dient bij het starten van een noodsituatie door Bureau Wbtv een termijn te worden gesteld hoelang er sprake is van de noodsituatie; deze mag maximaal drie jaar zijn en mag eenmalig worden verlengd met een periode van nog eens maximaal één jaar. Bureau Wbtv heeft het recht deze tweede periode tussentijds eerder te beëindigen.
4. Bureau Wbtv stelt alle partijen een half jaar voor datum op de hoogte van de beëindiging van de noodsituatie.

Duur van de plaatsing

Artikel 9

De plaatsing op de Uitwijklijst in noodsituatie geschiedt voor een periode van maximaal 2 jaar en eindigt van rechtswege. Tolken/vertalers die via de noodsituatie op de Uitwijklijst worden geplaatst dienen binnen twee jaar het vereiste hbo-niveau te behalen, waardoor zij in het Rbtv kunnen worden ingeschreven.

Voldoet de tolk/vertaler na deze twee jaar na plaatsing niet aan de voor inschrijving in het Rbtv gestelde eisen, dan dient hij van de Uitwijklijst te worden verwijderd en kan hij onder geen beding wederom op de Uitwijklijst worden geplaatst.

Toelichting bij scholingsvereisten

Het KI adviseert, indien als scholingsvereiste voor registratie in het Rbtv ook basiskennis van het Nederlandse strafrecht en strafprocesrecht wordt opgenomen, dit ook als voorwaarde voor plaatsing op de Uitwijklijst te doen gelden.