Advies tolkvaardigheid en -attitude

Geachte heer De Nas,

Naar aanleiding van uw adviesaanvraag van 5 mei 2023 en de daarin gestelde vragen met betrekking tot het aantonen en de toetsing van tolkvaardigheid per talencombinatie en op ERK-niveau, volgt hierbij het advies van het Kwaliteitsinstituut Wbtv (hierna: het Kwaliteitsinstituut). Dit advies is in essentie en op hoofdlijnen vastgesteld ter kwartaalvergadering van 11 september 2023 en nadien afgerond door de werkgroep.

Alvorens op uw vragen in te gaan, merkt het Kwaliteitsinstituut het volgende op.

• In de adviesaanvraag wordt aan het Kwaliteitsinstituut ter overweging gegeven het onderwijsveld, opleiders en toetsers te vragen naar hun visie op dit vraagstuk. Ook wordt gevraagd uiterlijk 1 september 2023 advies uit te brengen. Ter vergadering van 12 juni 2023 is deze adviesaanvraag besproken door de leden van het Kwaliteitsinstituut, aansluitend is er een werkgroep samengesteld. In de werkgroep zitten twee leden met ervaring in de private- en academische onderwijssector (KTV Toetsing BV en KU Leuven). De sectie tolkvaardigheden van ITV Hogeschool voor tolken en vertalers heeft de adviesaanvraag tevens gelezen en mondeling gereageerd. Deze visie – welke op geen enkel vlak afweek van de visie van de commissie - is meegenomen in deze advisering.
• Ter vergadering van 12 juni 2023 is het Kwaliteitsinstituut op de hoogte gesteld door het Bureau dat het voornemens is om per september 2023 het aannemelijk maken van de competentie tolkvaardigheid en -attitude op grond van werkervaring en scholingsuren af te schaffen. Voor een inschrijving in het Rbtv als tolk op B2-niveau is het voortaan vereist om met een diploma of certificaat van een met goed gevolg afgelegde tolkvaardigheidstoets aan te tonen dat aan de inschrijfvoorwaarde tolkvaardigheid en -attitude is voldaan. Het Kwaliteitsinstituut ziet daarin een goede vooruitgang in de borging van de kwaliteit van het Rbtv en het sluit ook aan bij zijn eerdere advisering op dat gebied.

De Raad voor Rechtsbijstand/Bureau Wbtv heeft het Kwaliteitsinstituut Wbtv gevraagd te adviseren over de volgende vragen:

1. Zijn tolkvaardigheden te kwalificeren als taaloverstijgende technieken?

• Moet tolkvaardigheid en -attitude taalgebonden worden getoetst

Reactie van het Kwaliteitsinstituut op vraag 1

In het ‘Kader voor toetsing tolkvaardigheid en tolkattitude’ wordt bepaald dat de toetsen die binnen dit kader worden afgelegd, op het niveau waarop de kandidaat tot het register beoogt toe te treden afgenomen dient te worden. In het beoordelingsraster behorend bij dit toetskader wordt echter geen onderscheid gemaakt in de beschrijving van de beoordelingsparameters.

De competentie tolkvaardigheden dient volgens het voornoemde toetskader voor taaloverstijgende tolkvaardighedentoetsing getoetst te worden aan de hand van:

• een à vue vertolking (de Commissie Wbtv heeft besloten dat deze bij voorkeur taalgebonden afgenomen wordt. Dit betekent dat de brontekst geschreven is in de vreemde taal van de kandidaat en getolkt wordt naar het Nederlands. Dat advies is bijlage 1 van dit advies),
• een lange consecutief vertolking van 3 à 4 minuten van het Nederlands naar het Nederlands, en
• een vertolking van een gesprek van 25 minuten tussen twee Nederlandstalige personen die doen alsof ze elkaar niet verstaan.

In de huidige praktijk krijgt een kandidaat die op B2-niveau ingeschreven wil worden, toetsmaterialen die op B2-niveau geschreven zijn en een kandidaat die toetreding op C1-niveau ambieert, toetsmaterialen op C1-niveau.

De beslissing om de competentie tolkhouding en tolkvaardigheid taaloverstijgend te toetsen is reeds lange tijd geleden gemaakt. De beslissing om à vue alsnog taalgebonden te toetsen binnen ditzelfde toetskader, is na afgewogen beraad aangepast.

De parameters die het beoordelingsraster beoogt te toetsen, kunnen door middel van de huidige toetsvorm beoordeeld worden. Bij de competentie getrouwheid is het vooral van belang dat de tolk beschikt over een goed geheugen en goede notatietechnieken. Voor de competentie tolkhouding is van belang dat de tolk weet hoe hij professioneel moet handelen in het licht van de gedragscode. Dat zijn taaloverstijgende technieken. Derhalve kunnen de genoemde technieken - en ook omwille van de praktische haalbaarheid -  taaloverstijgend getoetst worden.

Het dient echter wel benadrukt te worden dat de belangrijkste elementen binnen tolkvaardigheid nl. code switching (inclusief switchen tussen taalstructuren, taalculturen, taalregisters enz.) en turn taking management idealiter taalgebonden getoetst worden, omdat twee talen kunnen spreken niet impliceert dat je ook snel kunt schakelen tussen deze twee talen.

Daarom is het positief dat binnen de taaloverstijgende toetsing zoals die plaatsvindt, er in ieder geval één van de drie onderdelen taalgebonden wordt afgenomen. Het Kwaliteitsinstituut adviseert het Bureau Wbtv ook om de opleiders die de toetsen afnemen conform dit toetskader (ITV – ATT-toets, SIGV – Sociaal tolken taaloverstijgend en KTV Toetsing – Tolkvaardighedentoetsen), met klem hierop te attenderen.

2. Bestaan er (taal)niveaus waarop tolkvaardigheid en -attitude getoetst kunnen worden?

Reactie van het Kwaliteitsinstituut op vraag 2

Er bestaat niet een taalniveau voor het niveau van de tolkhouding en tolkvaardigheid, maar de toetsmaterialen waarmee je de tolkvaardigheden toetst, kunnen op verschillende taalniveaus opgesteld zijn. De moeilijkheidsgraad van een tekst/voordracht/gesprek beïnvloedt de beoordeling van de parameter getrouwheid en beïnvloedt ook de wijze waarop een kandidaat de boodschap helder kan verwoorden.

De toetsonderdelen van een toetspakket voor een C1-niveau verschillen aantoonbaar qua thematiek, woordenschat (meer/minder jargon), tekststructuur, retoriek en zinsopbouw van een toetspakket op B2-niveau. Maar er zijn geen verschillen voor wat betreft omvang en duur van de toetsonderdelen.

Bij de taaloverstijgende toetsing van tolkvaardigheden in het ‘Kader voor toetsing tolkvaardigheid en tolkattitude’ ligt de nadruk op de beoordeling van de competenties getrouwheid en tolkhouding. Echter het beoordelingsraster van dit toetstype kent ook parameters t.b.v. de beoordeling van taal & presentatie. Hierbij ligt de focus niet op de beoordeling van grammaticale correctheid, maar op een aanvaardbare heldere overdracht van de boodschap en op verstaanbaarheid en dictie.

Indien alle toetsmaterialen op B2-niveau zijn opgesteld, kunnen hiermee zowel mensen, die de Nederlandse taal op B2-niveau als op C1-niveau beheersen, aantonen dat zij getrouw kunnen tolken, dat zij een professionele tolkhouding weten toe te passen en dat zij verstaanbaar en helder kunnen formuleren.

3. Is de mate waarin tolken hun tolkvaardigheden in de praktijk verder kunnen ontwikkelen en aanscherpen afhankelijk van het taalniveau waarin zij deze tolkvaardigheden inzetten?

• Heeft dit invloed op het verzoek van een B2-tolk die wil worden ingeschreven op C1-niveau als diens tolkvaardigheid objectief is aangetoond door middel van toetsing?
• Moet toetsing van tolkvaardigheid en tolkattitude gekoppeld worden dan wel overeenkomstig het taalvaardigheidsniveau C1, respectievelijk B2 elke keer plaatsvinden of is het toereikend dat toetsing plaatsvindt van tolkvaardigheid en tolkattitude waarbij het toetsmateriaal overeenkomstig is met hbo werk- en denkniveau?

Reactie van het Kwaliteitsinstituut op vraag 3

In de huidige situatie kan een tolk op B2-niveau in het Rbtv worden ingeschreven indien hij de inschrijfvoorwaarde tolkvaardigheid óf aantoont door middel van een diploma/certificaat van een behaalde tolkvaardigheidstoets óf aannemelijk maakt door middel van stukken waaruit blijkt dat hij beschikt over voldoende tolkscholing in combinatie met werkervaring.

1. Inschrijving op B2-niveau op basis van tolkscholing in combinatie met werkervaring:
   • indien van deze mogelijkheid gebruik is gemaakt en de betreffende tolk wordt op B2-niveau ingeschreven in het Rbtv, dan zal hij voor een inschrijving op C1-niveau getoetst moeten worden op zijn tolkvaardigheid en -attitude en zal hij die toets met goed gevolg moeten afleggen. Deze toets moet voldoen aan het hiervoor genoemde Kader voor toetsing tolkvaardigheid en tolkattitude. Daarnaast zal hij uiteraard aan de overige inschrijfvoorwaarden dienen te voldoen (o.a. aantonen taalvaardigheid in beide talen op C1-niveau en cultuurkennis);
2. Inschrijving op B2-niveau op basis van een diploma/certificaat van een behaalde tolkvaardigheidstoets:
   • in die situatie zal een tolk na het behalen van een dergelijke toets beschikken over de aangeleerde tolktechnieken (geheugentraining, tekstanalyse en parafraseren, notatietechnieken) en over een professionele tolkattitude. Al deze tolktechnieken en -attitude zal een tolk gebruiken en verder ontwikkelen tijdens tolkopdrachten. Indien deze tolk een inschrijving op C1-niveau in het Rbtv wenst, acht het Kwaliteitsinstituut geen aanvullende toetsing van tolkvaardigheid op C1-niveau nodig. Wel zal hij uiteraard aan de overige inschrijfvoorwaarden dienen te voldoen (o.a. aantonen taalvaardigheid in beide talen op C1-niveau en cultuurkennis). Om een doorstroom van B2-tolken naar C1-tolken te bevorderen is het ook vanuit financieel oogpunt niet motiverend om tolken een tweede kostbare tolkvaardigheidstoets te laten afleggen.

Het Kwaliteitsinstituut ziet in situatie a) wel aanleiding om bij de verlenging van een inschrijving als tolk op B2-niveau als extra voorwaarde te stellen dat een tolk zich laat toetsen op tolkvaardigheid en dus een diploma/certificaat van een behaalde tolkvaardigheidstoets dient te tonen. Het Kwaliteitsinstituut is van mening dat een overgangsregeling wenselijk is. Deze regeling kan daaruit bestaan dat tolken die op B2-niveau in het Rbtv staan ingeschreven binnen een periode van drie jaren na inwerkingtreding van de wijziging van het beleid dienen te beschikken over een diploma/certificaat van een behaalde tolkvaardigheidstoets. Bij indiening van een verzoek tot verlenging van de inschrijving van de B2-tolk binnen die drie jaren is een dergelijk diploma/certificaat nog niet vereist. Bij een verzoek tot verlenging ingediend na die drie jaren wel.

Tevens is het Kwaliteitsinstituut van mening dat het voor een tolk die één of beide werktalen op B2-niveau beheerst, moeilijker is de vereiste tolkvaardigheden op professionele wijze uit te voeren dan wanneer iemand de talen op een hoger niveau beheerst. De parameters die getoetst worden bij een tolkvaardighedentoets (transparantie, tolkinterventies, schakelen 1^ste/3^de persoon, introductie, getrouwheid, etc.) vergen van de tolk dat hij zich helder en effectief kan uiten. Dit is voor iemand die een taal op B2-niveau beheerst moeilijker dan voor iemand die de taal beter beheerst. De vaardigheden zullen niet worden verleerd wanneer een tolk die op B2-niveau is geslaagd voor een tolkvaardigheidstoets aan de slag gaat. De tolk zal zich alleen maar ontwikkelen en professioneler worden. Dus wanneer een tolk die zijn talen op B2-niveau beheerst voor een tolkvaardighedentoets slaagt op B2-niveau, kunnen wij veronderstellen dat hij deze vaardigheden ook nog steeds beheerst wanneer hij zijn taalbeheersing heeft doorontwikkeld.

Het Kwaliteitsinstituut begrijpt niet goed wat bedoeld wordt met de zinsnede bij vraag 3 2^e bullit “of is het toereikend dat toetsing plaatsvindt van tolkvaardigheid en tolkattitude waarbij het toetsmateriaal overeenkomstig is met hbo werk- en denkniveau.” ‘Toereikend’ suggereert dat het hbo werk- en denkniveau minder is dan C1-niveau respectievelijk B2-niveau. Voor beantwoording van dat onderdeel is een nadere toelichting nodig.

4. Op welke wijze kan een tolk die ingeschreven staat in het Rbtv op B2-niveau inschrijving als tolk op C1-niveau bereiken?

Meer concreet een voorbeeld ter illustratie. Een tolk Nederlands <-> Turks heeft een integrale tolktoets Nederlands <-> Turks behaald op B2-niveau en wordt dienovereenkomstig op B2-niveau ingeschreven. Deze tolk beschikt over een diploma (op bachelorniveau), behaald aan een hogeschool in Nederland waarbij het Nederlands de instructietaal was. Deze tolk legt vervolgens bij een aangewezen taaldeskundige een taalvaardigheidstoets Turks op C1-niveau af en de tolk slaagt voor die taalvaardigheidstoets op C1-niveau. Dient deze tolk opnieuw getoetst te worden op tolkvaardigheid en -attitude op taalniveau C1 of kan hij zonder nadere toetsing worden ingeschreven als tolk Nederlands <-> Turks op C1-niveau?

Is het antwoord anders als dezelfde tolk bij een erkende en aangewezen taaltoetsdeskundige een taalvaardigheidstoets Duits heeft afgelegd en behaald op C1-niveau van het ERK? Dient tolkvaardigheid overeenkomstig C1-niveau getoetst te worden of kan inschrijving in het Rbtv als tolk Duits <-> Turks en Nederlands <-> Duits op C1-niveau zonder nadere toetsing van tolkvaardigheid -attitude plaatsvinden?

Reactie van het Kwaliteitsinstituut op vraag 4

De overwegingen bij vraag 3 zijn ook hier van toepassing. Deze tolk kan zonder nadere toetsing op tolkvaardigheid worden ingeschreven als tolk Nederlands <-> Turks op C1-niveau, mits tolkvaardigheden wel eerder getoetst zijn. Zijn inschrijving in het Rbtv als tolk Duits <-> Turks en Nederlands <-> Duits op C1-niveau kan ook zonder nadere toetsing van tolkvaardigheid -attitude plaatsvinden, mits tolkvaardigheden wel eerder getoetst zijn.

Het mag niet zo zijn dat een tolk die nimmer getoetst is op tolkvaardigheden kan doorstromen van het B2- naar C1-niveau in het Rbtv zonder alsnog getoetst te worden. Een B2-tolk die wel getoetst is, kan wel doorstromen naar het C1-niveau zonder nadere toetsing van tolkvaardigheid en -attitude.

Het Kwaliteitsinstituut houdt bij zijn advisering rekening met de praktische haalbaarheid, doelmatigheid en de menselijke maat. In dit advies is dat terug te vinden in het standpunt dat de hierboven genoemde tolkvaardigheid en -attitude taaloverstijgend en op minimaal B2-niveau getoetst moet worden. Dat is niet de meest ideale manier van toetsing, maar zeker acceptabel en het houdt rekening met de hiervoor genoemde waarden.

Tot slot

Het Kwaliteitsinstituut stelt het op prijs geïnformeerd te worden over en betrokken te worden bij het vervolg en wordt graag in de gelegenheid gesteld te adviseren over eventueel nader beleid.

Hoogachtend,

R.G.A. Beaujean

voorzitter Kwaliteitsinstituut Wbtv